Limburgse prioritaire soorten, 20 jaar later

In 2021 werden de provinciaal prioritaire soorten van alle Vlaamse provincies door het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) onder de loep genomen en opnieuw bepaald.

De provinciale soortenlijsten bestonden al enige tijd, die van Limburg dateert bijvoorbeeld van 2003 (LIKONA-jaarboek 2003), en waren aan herziening toe.

Doordat de actualisatie voor alle provincies tezamen en op een uniforme manier is gebeurd, wordt een vergelijking tussen provincies mogelijk. De methodische aanpak is beschreven in een gemeenschappelijk rapport (Maes et al. 2021). Verder verscheen per provincie een deelrapport (Maes et al. 2021) dat de nieuwe en oude soortenlijsten aftoetst.

Soorten die prioritair zijn voor Limburg, zijn eenvoudig gezegd soorten die het “erg moeilijk hebben” en in onze provincie meer voorkomen dan in de rest van Vlaanderen. Ze vormen met andere woorden een belangrijke focus voor het provinciale natuurbeleid.

Strikt genomen is een soort prioritair voor Limburg als:

• ze in Limburg voorkomt en beschermd is via de Palingverordening, Habitat- of Vogelrichtlijn;
• ze in Limburg beduidend meer voorkomt dan in andere provincies en op de Vlaamse of Europese Rode lijst genoteerd staat als regionaal uitgestorven, ernstig bedreigd, bedreigd of kwetsbaar.

De provinciaal prioritaire soorten komen op dit moment uit negen taxonomische groepen: vaatplanten, amfibieën en reptielen, vissen, broedvogels, overwinterende watervogels, zoogdieren, dagvlinders, libellen en sprinkhanen en krekels. Paddenstoelen, mieren en bijen ontbreken in de opgestelde lijsten. Dit heeft te maken met het feit dat er voor die groepen geen actuele Rode Lijsten of recente en gestandaardiseerde telgegevens beschikbaar zijn voor heel Vlaanderen.

Naast de gekende provinciaal prioritaire soorten introduceert het INBO-rapport 2021 een nieuwe categorie: de belangrijke habitattypische soorten. Deze vormen goede indicatoren voor het habitat waarin ze leven. De soorten moeten ook gemakkelijk op te volgen zijn en permanent in het habitat aanwezig blijven. In Limburg wordt dan vooral naar veengebieden, voedselarme wateren, heide en enkele bostypes gekeken.

Strikt genomen is een soort belangrijk habitattypisch voor Limburg als:

• ze in Limburg beduidend meer voorkomt dan in andere provincies,
• ze op de Vlaamse Rode lijst (regionaal uitgestorven, ernstig bedreigd, bedreigd, kwestbaar) staat of een Vlaams prioritaire soort is.

Via de uitgewerkte beslissingsbomen konden voor Limburg 231 prioritaire en 114 belangrijke habitattypische soorten worden vastgelegd. Daarnaast werkte het INBO voor onze provincie ook een heat map uit met locaties waar veel aandachtsoorten (prioritaire én belangrijke habitattypische) voorkomen. De hotspots voor het Limburgse natuurbehoud blijken vooral de heidegebieden, het Midden-Limburgs vijvergebied, de kalkstreek en enkele biotopen gelinkt met de mens (reserve industrieterreinen, militaire domeinen en mijnterrils) te zijn.

Vergelijken we de lijst met prioritaire Limburgse soorten van 2021 met die van 2003 zijn er enkele interessante vaststellingen te doen. Zo blijven 109 soorten in 2021 als prioritaire Limburgse soort behouden, terwijl 85 soorten niet meer aan de basiscriteria voldoen en dus zijn geschrapt. Aanvullend zijn er 122 “nieuwkomers” aan de lijst toegevoegd. De vermiljoenkever en lentevuurspin zijn twee van die opvallende nieuwkomers.

De lijsten vermelden niet alleen aandachtsoorten. Ze geven ook informatie over de verspreiding van die soorten in Vlaanderen en Limburg (via hun aanwezigheid in kilometerhokken). Sommige soorten komen alleen – en dan nog zeer beperkt - in Limburg voor zoals kalketrip, verfbrem, vliegenorchis, kraanvogel, gaffellibel en resedawitje.

Door het aantal kilometerhokken waar de soort in 2003 en 2021 voorkomt met elkaar te vergelijken, kunnen we ook “trends” detecteren (met de nodige omzichtigheid natuurlijk). Sommige soorten houden stand of doen het beter zoals de boomkikker die tot in de tuinen oprukt en de grauwe klauwier die in het begin van deze eeuw beperkt was tot Voeren en Bree en nu de rest van Limburg herovert. Limburg telt op dit moment meer dan 60 broedparen grauwe klauwier. Niet slecht voor een soort die een kwarteeuw geleden bestempeld werd als “vermoedelijk uitgestorven”.

Soms is de situatie van de soort echter gewoonweg bedroevend. De hamster en hazelmuis die in 2003 nog in een andere provincie voorkwamen, vind je in 2021 enkel nog in Limburg. Voor deze twee soorten zijn, net als voor de zadelsprinkhaan trouwens die ook enkel in Limburg voorkomt, soortenbeschermingsplannen opgesteld die het tij moeten keren.

En dat het kan verkeren, bewijst het verhaal van het everzwijn. In 2003 schreef het INBO-rapport “Het everzwijn komt, op enkele sporadische waarnemingen in Voeren na, niet meer voor in Vlaanderen. Het lijkt onwaarschijnlijk dat deze soort zich in de toekomst nog succesvol zal kunnen vestigen”. Momenteel kan je everzwijnen bijna in elke regio van Limburg aantreffen en hun opmars is nog niet ten einde.